Aktor, dyrektor teatru, ur. najprawdopodobniej 30 listopada 1802 Choszczówka k. Warszawy – zm. 16 stycznia lub 16 lutego 1861 Kowno. Wybitny antreprener i organizator życia teatralnego, pedagog. W 1823 wstąpił do warszawskiej Szkoły Dramatycznej, gdzie uczył się pod kierunkiem Bonawentury Kudlicza. Debiutował podobno w 1824; być może w Wilnie, a wg niektórych opracowań na prowincji w zespole Jana Brzezińskiego. W 1829 zakupił od Andrzeja Rutkowskiego (byłego dyrektora teatru na Litwie) bibliotekę i garderobę teatralną i w końcu kwietnia (lub w początku maja) zorganizował w Lublinie własny zespół, z którym wyjechał następnie do Łęcznej i może do Łowicza; po powrocie do Lublina zespół ten się rozpadł. W końcu 1829 występował w Lublinie w zespole Kajetana Nowińskiego, był także współdyrektorem zespołu; wkrótce nieporozumienia między dyrektorami spowodowały, że przez krótki czas każdy z nich próbował prowadzić zespół osobno, lecz jeszcze przed końcem 1829 Chełchowski i Nowiński połączyli zespoły i znowu objęli wspólną dyrekcję. W sez. 1829/30 prowadzili teatr lubelski razem do kwietnia 1830. 6 czerwca 1830 w Lublinie Chełchowski ożenił się z aktorką Karoliną Kodrębską. Jesienią 1830 znowu był współdyrektorem zespołu lubelskiego, choć grano pod firmą Nowińskiego. Od grudnia tego roku, po nowej kłótni znowu się rozdzielili. Chełchowski przez pewien czas nie grał, ale w początku 1831 zebrał mały zespół i zaczął dawać przedstawienia osobno, rywalizując z występującym równocześnie w Lublinie zespołem Nowińskiego. Po licznych zatargach konkurujących dyrektorów, w lecie 1831 Chełchowski zbudował w Lublinie amfiteatr, ale ze swymi aktorami grywał w nim rzadko i nie wychodził na tym dobrze (według relacji Krzesińskiego), bo kompania Nowińskiego była kompletniejszą (jak uważał Karol Estreicher).
W późniejszych latach prowadził teatry w różnych miastach, wędrował z zespołami po kraju. W połowie lat 30. XIX wieku dążył do utworzenia i objęcia stanowiska generalnego dyrektora teatrów prowincjonalnych. Dzierżawił przez dłuższy okres teatry miejskie w Płocku, Lublinie, Siedlcach. W 1838 w Lublinie starał się (bezskutecznie) o pozwolenie na prowadzenie tu szkoły dramatycznej i baletowej. Jesienią 1857 był znowu dyrektorem teatru w Lublinie (wg Stanisława Krzesińskiego od 25 października do 29 listopada w spółce z Pawłem Ratajewiczem) i – według świadectw z epoki – miewał pełno widzów (K. Estreicher).
Chełchowski był przystojnym mężczyzną, choć niewysokiego wzrostu, artystą był dobrym, szczególniej w rolach kochanków, żwawych trzpiotów (Krzesiński). Grał m.in. takie role jak: Szczerzecki (Miłostki ułańskie), Szewc (Gałganduch, czyli Trójka hultajska), Ludwik (Familia Śpiochajłów), Staufer (Młyn diabelski), Jucundus (Chłop milionowy), Alfred i Edward (Sen, czyli Kaplica w Glenthorn), Feliks (Jest temu lat szesnaście), Gustaw (Dwaj więźniowie z galer). W miarę upływu lat działalność aktorska pozostawała w cieniu jego działalności jako organizatora i dyrektora teatrów. Chełchowski w tradycji świata aktorskiego to postać olbrzymia, legendowa prawie – stwierdził Wincenty Rapacki – to dyrektor ponad wszystkimi, jacy byli kiedykolwiek, informator niezrównany, to człowiek, który odgadywał talenta, kierował nimi i wprowadzał na właściwe pole, jednym słowem – stwarzał wielkich aktorów. Podstawę tej legendzie dał przede wszystkim wczesny okres działalności, zwłaszcza pierwsza dyrekcja teatru krakowskiego (1840–43). Chełchowski utrzymywał w zespole sprężystość i rygor wojskowy oraz wysoką atmosferę moralną. Miano przed nim respekt jak uczeń przed nauczycielem i słusznie, bo on był nauczycielem nowego pokolenia, nowej metody, gry naturalnej, swobodnej, niewymuszonej (K. Estreicher). Był odkrywcą i wychowawcą wielu świetnych aktorów. Do uczniów jego należeli: Jan Królikowski, Józef Rychter, Ignacy i Michał Chomińscy, Marcelina Ekerowa, Jan Chomanowski, Anastazy Trapszo.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Więcej o Chełchowskim → www.encyklopediateatru.pl
