(ang. melodrama, fr. mèlodrame, niem. Melodrama)
Gatunek dramatyczny należący do grupy gatunków mieszanych o płynnych, historycznie zmiennych cechach definicyjnych, wykorzystujący muzykę, śpiew i taniec. Gatunek o sensacyjnej fabule, akcji wyposażonej w wyrazistą intrygę, z elementami patosu, wzruszenia czy komizmu, ze schematycznymi postaciami oraz jaskrawymi efektami widowiskowymi.
Miał kilku “ojców”. Najważniejszym z nich był René Charles Guilbert de Pixérécourt, który pierwszy użył nazwy melodramat w jego nowoczesnym sensie – jako nazwy dzieła teatralnego (nie literackiego) o prostym temacie i stylu, zróżnicowanej atmosferze, opartego na określonych regułach: trzy akty w trybie wielkiego spektaklu (szczęście – nieszczęście jako tryumf zła – powrót szczęścia jako tryumf dobra) oraz cztery zuniformizowane postacie: tyran lub zdrajca, niewinna kobieta, jej protektor i obrońca, komik jako służący czy powiernik. Pixérécourt użył po raz pierwszy nazwy melodramat w 1798 dla sztuki Victor or l’Enfant de la Forêt (Wiktor czyli Dziecię lasu).
Inni francuscy prekursorzy melodramatu to Jean-Guillaume Auguste Cuvelier de Trie (Le Diable ou la Bohémienne – Diabeł czyli Czeszka, 1798), Jean Henri Ferdinand Lamartelière, (Robert, dowódca rabusiów, 1792), Louis Charles Caigniez (Puszcza pod Hermannstadt czyli Małżonka fałszywa, 1805) oraz Joseph-Marie Loaisel de Treogate (Las okropny czyli Rozbójnicy kalabryjscy, 1797).
Wskutek dominacji teatrów i autorów francuskich na boku głównego nurtu pozostał niemiecki prekursor melodramatu, uprawiający wszystkie gatunki, August Friedrich Ferdinand von Kotzebue. Kotzebue wywarł istotny wpływ zarówno na wczesny melodramat polski, jak i angielski, rozwijający się na odmiennej ścieżce; z Anglii gatunek przedostał się do Ameryki głównie dzięki swemu londyńskiemu propagatorowi, aktorowi i autorowi, Dionowi Boucicaultowi.
Wszystkie postacie i odmiany melodramatu opierały się na zharmonizowaniu kontrastów, na zmiksowaniu gatunków i kategorii należących zarówno do sfery serio, jak buffo, na efektach widowiskowych i trickowych rozwiązaniach formalnych, nie aspirujących do miana prawdopodobnych. Melodramat traktowano jako wyjątkowego „potwora dramatycznego”, tragedię „obniżoną” i dostosowaną do potrzeb ludowego odbiorcy, znak dominacji złego gustu. Propagował on tradycyjne wartości moralne, pokazywał tryumf dobra i cnoty oraz upowszechniał ideologię mieszczańską. Sztuki w tym gatunku powstawały przez cały wiek XIX, choć złoty okres jego panowania skończył się mniej więcej w połowie stulecia.
Polski oryginalny melodramat zapoczątkował Wojciech Bogusławski, pisząc Izkahara, króla Guaxary (1797), który pojawił się w kontekście fali przeróbek i przekładów głównie z Kotzebuego. W pierwszej połowie XIX w. rozwinięto polski wariant gatunku, głównie dzięki Janowi Nepomucenowi Kamińskiemu, Aleksandrowi Ładnowskiemu czy Stanisławowi Starzyńskiemu. Traktowanie przez naszych badaczy melodramatu jako manifestacji złego gustu i produkcji odległej od kategorii artystycznych sprawiło, że nie prowadzi się u nas systematycznych prac nad tym gatunkiem.
Fragment definicji prof. Dobrochny Ratajczakowej, więcej → www.encyklopediateatru.pl
