8 kwietnia 1921 roku lublinianie mieli okazję zapoznać się z jedną z najgłośniejszych sztuk sezonu 1920–1921. Był to napisany i grany w języku jidysz Dybuk Szymona An-skiego – dramatopisarza, publicysty i zbieracza folkloru. Pierwsza wersja tego dramatu powstała po rosyjsku i była owocem etnograficznej wyprawy An-skiego po Wołyniu i Podolu, w trakcie której wspólnie z innymi badaczami zbierał i dokumentował kulturę tradycyjną Żydów zamieszkujących te obszary. To właśnie wówczas miał usłyszeć opowieść o ubogim uczniu jeszywy zakochanym w córce bogacza, który po swojej śmierci miał jako dybuk wstąpić w ciało ukochanej.
Sztuka An-skiego – pokazana po raz pierwszy 9 grudnia 1920 roku w wykonaniu Trupy Wileńskiej w warszawskim Teatrze Elizeum – zrobiła ogromną karierę. Zarówno jej wersja w jidysz, jak i hebrajska grana przez teatr Habima (dziś jest teatr narodowy w Izraelu) była pokazywana na całym świecie. W 1937 roku doczekała się też głośnej adaptacji filmowej w reżyserii Michała Waszyńskiego.
Lubelski Panteon gościł ten tekst zaledwie pięć miesięcy po prapremierze w wykonaniu znakomitego, znanego już lublinianom zespołu Ester Rachel Kamińskiej. Kamińska chciała zapewne skorzystać z popularności, jaką cieszyła się inscenizacja Trupy Wileńskiej, stąd tak szybko przygotowała swoją własną wersję. Było to tuż po powrocie Kamińskiej ze wschodu. Jej zespół w 1918 roku został bowiem na skutek walk rewolucyjnych odcięty i zmuszony do tułaczki po pogrążonej w rewolucji i wojnie domowej Rosji. Niestety, dziś poza anonsem wydrukowanym na pierwszej stronie „Ziemi Lubelskiej” nic o tym spektaklu nie wiadomo. Jest wielce prawdopodobne, że zespół Kamińskiej ściągnął do Panteonu Jakub (Jankiel) Waksman – aktor, reżyser, dramaturg, pisarz i publicysta, którego lubelscy Żydzi nazywali „dyrektorszi”, czyli „dyrektorkiem”, gdyż to on nieformalnie zarządzał w latach 20. XX wieku żydowskim życiem teatralnym w Lublinie.
tekst: Jarosław Cymerman
