(ang. circus, fr. cirque, niem. Zirkus)
Rodzaj widowiska, w czasie którego prezentowane są niezwykłe umiejętności wykonawców, w szczególności: mistrzowskie opanowanie własnego ciała, panowanie nad siłami natury, odwaga i poświęcenie, a także umiejętność rozbawiania publiczności; celem jest zadziwienie i zaskoczenie widza niezwykłością pokazu.
Starożytny circus to przestrzeń przystosowana do różnorodnych widowisk, np. wyścigów rydwanów, pokazów dzikich zwierząt (np. Circus Maximus w Rzymie). W średniowieczu sztuki cyrkowe to pojedyncze specjalności, bez spójnej oprawy czy budynku, często prezentowane w przestrzeni miasta, np. pokazy akrobatów, treserów dzikich zwierząt czy żonglerów.
Powstanie cyrku nowożytnego przypada na XVIII w., kiedy popularne stały się pokazy woltyżerskie wzbogacane o inne atrakcje (tresura, klaunada, akrobatyka). Złotą epoką cyrku europejskiego i amerykańskiego był wiek XIX. Do najbardziej znaczących cyrków tego okresu zalicza się amerykański cyrk Phineasa Taylora Barnuma, włoskie cyrki rodzinne Franconich i Cinisellich, niemiecki zespół Christopha de Bacha, założony pod koniec wieku cyrk Carla Buscha, a także zespoły rosyjskie (później radzieckie) oraz chińskie. W XX w. w krajach socjalistycznych działały cyrki państwowe i rozwijało się szkolnictwo w zakresie sztuk cyrkowych.
Obecnie model cyrku tradycyjnego zanika, a w jego miejsce pojawia się tzw. nowy cyrk (fr. Cirque Nouveau, ang. New Circus) w większym stopniu steatralizowany, skoncentrowany na popisach akrobatycznych i pozbawiony tresury zwierząt. Jego najsłynniejszym przedstawicielem jest międzynarodowy Cirque du Soleil (zał. 1984 w Kanadzie).
Szersza wersja hasła → www.encyklopediateatru.pl
