(z fr. emploi – użytek, zastosowanie, zajęcie, posada, rola aktorska; ang. casting, character type; niem. Rollenbesetzung, Rollenfach)
1. Specjalizacja aktorska: typ postaci, do których odtwarzania predestynują aktora lub aktorkę warunki zewnętrzne (wzrost, budowa ciała, tusza, oczy, głos) oraz temperament, rodzaj talentu i osobowości, wyznaczające zakres granych przez niego / nią ról, na co wpływ mają także wybory i upodobania widzów, chętnie identyfikujących wykonawcę z danym – popularnym, lubianym oraz pamiętanym – rodzajem postaci.
2. Wydział ról. W dawnej terminologii teatralnej tzw. wydział ról, związany z określonym repertuarem, regulujący hierarchię ról, a także obsadę aktorską w danym przedstawieniu i skład osobowy zespołu (np. „wydział naiwnych i amantek” wymagający aktorek młodych o odpowiednich cechach psychofizycznych). Od wieku XVIII do XIX emploi stanowiło prawo zwyczajowe w teatrze i było podstawą kodu scenicznego, identyfikującego określoną psychofizyczność z cechami charakteru oraz „poruszeniami duszy”. Aktorkę lub aktora angażowano wyłącznie do określonego wydziału ról, którego nie zmieniano (a jeśli, to w ograniczonych ramach, najczęściej z powodu postępującego wieku wykonawców; wtedy „naiwne” przechodziły do ról charakterystycznych, a później matek, zaś amanci do ról ojców).
Podstawowy podział typów emploi pokrywał się z rozróżnieniem na tragedię i komedię. Wykonawcy głównych ról w obu tych działach nazywani byli „pierwszymi” – tragikami lub komikami; analogicznie wykonawcy ról pobocznych, dalszego planu – „drugimi”. Tragików z czasem zastąpili „bohaterowie” i „bohaterki”; zmiana ta wiązała się z pojawieniem się nowych odmian dramatu (np. komedii wyższej – haute comédie, melodramatu mieszczańskiego, dramatu obyczajowo-psychologicznego). Wśród ról drugoplanowych popularne były emploi „ojców” i „matek” lub „matron” (postaci pojawiające się zarówno w tragedii, jak i w komedii), także emploi pary służących (walet i subretka). [...]
Emploi jako prawo zwyczajowe w teatrze zniknęło ostatecznie w wieku XX, w rezultacie tzw. Wielkiej Reformy Teatru. W praktyce teatru relikty emploi przetrwały jednak do dzisiaj jako rodzaj aktorskiej specjalizacji (np. w rolach amantów, „szwarccharakterów” itp.), mimo iż w teatrze współczesnym dąży się do przełamania konwencjonalnego utożsamiania pojęcia roli z pojęciem osoby (co wyraża się m.in. manifestowaniem indywidualności aktora na scenie, jego prywatnej „partytury” itp.).
Całe hasło autorstwa Barbary Osteroff w Encyklopedii Teatru Polskiego
