(łac. aulaeum, velum, siparium; ang. theatre curtain, fr. le rideau, niem. Vorhang)
Ruchoma zasłona opuszczana lub podnoszona i opuszczana (teatr rzymski, teatr włoski), rozsuwana (teatr niemiecki) lub podnoszona i rozsuwana jednocześnie ku górnym narożnikom portalu scenicznego (barokowy teatr francuski); oddziela scenę od widowni, zasłania scenę przed rozpoczęciem przedstawienia, sygnalizuje początek i koniec widowiska (kurtyna główna), lub poszczególnych jego części (kurtyna antraktowa lub tzw. manewrowa, niem. Aktvorhang, Zwischenvorhang; fr. rideau de maneuvre), służy także jako izolacja akustyczna.
W dawnej Polsce używano równolegle nazw: kortyna, zasłona, firanka, zapona, opona, gardina.
Kurtyny zaczęto stosować w teatrze rzymskim (aulaeum i siparium), na średniowiecznej scenie symultanicznej kurtynkami zasłaniano mansjony, kurtynki przesłaniały segmenty renesansowej sceny terencjuszowskiej, w teatrze elżbietańskim kurtynka tworzyła tylną „ścianę” sceny fartuchowej; znana jest też kurtyna podwójna, stosowana np. w siedemnastowiecznym warszawskim teatrze Władysława IV (pomarańczowa, pod nią biała, służące wywołaniu efektu zaskoczenia widzów obrazem scenicznym).
W XVIII w. i XIX w. kurtyny główne, które malowali wybitni artyści, stanowiły ważny element wystroju wnętrza teatru, np. kurtyny dla Teatru Miejskiego (potem im. Juliusza Słowackiego) w Krakowie (1893) i Teatru Miejskiego we Lwowie (1900) malował Henryk Siemiradzki; projekt kurtyny dla Teatru Miejskiego w Krakowie wykonał Stanisław Wyspiański.
Dzisiejszy teatr obywa się często bez kurtyny, ale wciąż jest ona znakiem teatru, podobnie jak maska. Funkcję umownej kurtyny może pełnić wygaszanie i zapalanie świateł, a także sygnalizacja dźwiękowa i cisza przed rozpoczęciem przedstawienia lub aktu.
Agnieszka Marszałek, hasło w Encyklopedii Teatru Polskiego
